طراحی الگوی عوامل سازمانی و مدیریتی موثر بر فساد اداری - مالی با آسیب شناسی در سازمان های دولتی (مطالعه موردی: سازمان های دولتی شهرهای اصفهان و زنجان)

چکیده فساد یکی از پدیده های جهانی است که از دیرباز با پیدایش شکل های اولیه حکومت وجود داشته است. در زیرمجموعه فساد در معنی عام، فساد در نظام اداری نیز، گریبانگیر همه کشورها بوده و اقدامات بسیاری در پیشگیری یا مقابله با آن به انجام رسیده است. فساد اداری - مالی بر اساس تعریف سازمان شفافیت بین المللی آن دسته از فعالیت های کارکنان و مسئولان دولت را شامل می شود که اولاً به منافع عمومی لطمه بزند و ثانیاً هدف از انجام آن، رساندن فایده به عامل (کارمند اقدام کننده) یا به شخص دیگر باشد. عوامل متعددی در شکل گیری فساد اداری - مالی تاثیر دارند. تحقیقات متعددی نیز توسط محققین در خصوص تبیین عوامل موثر بر فساد و ارائه نظریات مختلف صورت گرفته است. ولی بسیاری از آن ها از ابعاد جامعه شناختی، روانشناختی، حقوقی، سیاسی و اقتصاد جامعه به تبیین موضوع پرداخته و بررسی های انجام شده در خصوص عوامل درون سازمانی موثر بر فساد اداری - مالی در مقایسه با آن ها محدود است. به همین جهت به لحاظ توسعه ای بودن پژوهش، جهت بسط و توسعه مطالعات مربوط به عوامل درون سازمانی موثر بر فساد اداری - مالی و تولید روش های جدید یا بهبود آن ها، محقق برآن شد تا بسیاری از این مطالعات را گردآوری نموده و با دسته بندی آن ها و استفاده از فنون آماری، نسبت به تبیین یک الگوی فراگیر در درون سازمان اقدام کند. در این راستا پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی عوامل سازمانی و مدیریتی موثر بر فساد اداری – مالی با آسیب شناسی در سازمان های دولتی مستقر در مراکز استان های اصفهان و زنجان به اجرا در آمده است. روش تحقیق، همبستگی از نوع پیمایشی بوده و اعتبار پرسشنامه محقق ساخته با آلفای کرونباخ 9794/0 و روایی پرسشنامه از طریق روایی محتوا و آزمون تحلیل عاملی مورد تایید قرار گرفته است. روش نمونه گیری در این پژوهش، از نوع نمونه برداری هدفمند بوده و پرسشنامه ها در بین 934 نفر از نمونه های آماری مشتمل بر مدیران و کارشناسان ذیربط فساد اداری - مالی در سازمان های دولتی موجود در مراکز استان های اصفهان و زنجان توزیع گردیده است. نتایج نظرخواهی از مدیران و کارشناسان نشان داد که عوامل مدیریتی و سازمانی از جایگاه بالایی در مقایسه با سایر عوامل کلان موثر بر فساد در سطح جامعه برخوردارند. سپس با توجه به هدف اصلی پژوهش با استفاده از نرم افزار amos، میزان تاثیر عوامل مدیریتی و سازمانی بر فساد اداری - مالی در سازمان های دولتی و روابط علّی بین متغیرها بررسی گردید. نتایج نشان داد که در سازمان های دولتی در بین عوامل سازمانی، نظام پرداخت، بستر کنترل و نظارت، ارتباطات، جرایم و قوانین فساد، گروه های غیررسمی، شفافیت، اطلاع رسانی و پاسخگویی، قوانین و مقررات اداری و عوامل روانی به عنوان 9 عامل تعیین کننده از بین 14 عامل سازمانی موثر بر فساد اداری - مالی و در بین عوامل مدیریتی، ضعف مدیران در رهبری و هدایت، ضعف مدیران در نظارت و کنترل و ضعف مدیران در بسیج منابع و امکانات به عنوان 3 عامل تعیین کننده از بین 5 عامل مدیریتی موثر بر فساد اداری - مالی قرار دارند. ضمن این که برای ارائه راهکارهای موثر جهت پیشگیری یا مبارزه با فساد اداری - مالی، نحوه ارتباط عوامل موثر و بازدارنده از فساد اداری - مالی در سازمان های دولتی شهرهای اصفهان و زنجان با استفاده از شاخص های چهارگانه بررسی گردید و از بین 56 گزینه مورد بررسی، 26 گزینه تاثیرگذار و تعیین کننده شناسایی شد. به گونه ای که هم به لحاظ موثر بودن در بروز فساد و هم به لحاظ بازدارنده بودن از بروز فساد، از میانگین های جمع کل عوامل بالاتر بوده و از اهمیت بسزایی در بروز یا پیشگیری از بروز فساد برخوردار بودند. در نهایت دو الگوی عوامل موثر بر فساد اداری - مالی و الگوی عوامل بازدارنده از فساد اداری - مالی طراحی گردید. واژگان کلیدی: فساد اداری - مالی، سازمان های دولتی، عوامل مدیریتی و سازمانی